In opdracht van Adriaan van der Hoop zijn tenminste drie schilderijen met Van Speyk als onderwerp gemaakt. De eerste twee zijn van Jacobus Schoemaker Doyer (1792-1867) en laten eerst Van Speyk's overpeinzingen zien, met daaropvolgend zijn heldendaad. Het derde schilderij is van Martinus Schouman, wat de ontploffende kannoneerboot op de Schelde laat zien. Bron: CODART

Lieutenant Jan van Speyk pausing in thought before detonating the powder keg in the boat under his command to keep it from falling to the Belgians, February 5, 1831 (1834)

Op bovenstaand schilderij is (waarschijnlijk?) de scheepsjongen Hendrik Wijler te zien, die door Van Speyk werd gewaarschuwd dat hij zich uit de voeten moest maken.

Jacobus Schoemaker Doyer - Van Speyk steekt de lont in het kruit, 5 februari 1831
Jacobus Schoemaker Doyer - Van Speyk steekt de lont in het kruit, 5 februari 1831 (Rijksmuseum, 1834)

Het moge duidelijk zijn dat de titel van dit schilderij een historische vergissing in zich heeft. Van Speyk heeft namelijk geen lont of vuurwapen gebruikt om het kruit tot ontploffing te brengen - iedereen weet dat hij daar zijn sigaar voor heeft gebruikt.

Het thema van de ontploffende kanonneerboot was een geliefd onderwerp onder negentiende eeuwse zeeschilders, vanwege de 'verhevenheid' er van. De portretten van Jan Willem Pieneman, Johannies Petrus Schotel en Ferdinand de Braekeleer (geen afbeeldingen beschikbaar) schijnen opvallende gelijkenis te tonen: de uiteenspattende kanonneerboot bevindt zich links, rechts de overige boten op de Schelde en op de achtergrond het silhouet van de stad Antwerpen. Aan de meeste van deze schilderijen is gedegen onderzoek omtrent de omstandigheden die dag voorafgegaan.

Martinus Schouman - De Nederlandse kanonneerboot nr. 2 onder commando van Jan van Speyk ontploft, 5 februari 1831
De Nederlandse kanonneerboot nr. 2 onder commando van Jan van Speyk ontploft, 5 februari 1831 (Rijksmuseum, 1832)

Louis Moritz heeft onderstaand portret uit herinnering moeten voltooien, waardoor het onzeker is of het een goede gelijkenis geeft. De verblijfplaats van dit werk is onbekend.


Louis Moritz - Jan Carel Josephus van Speijk

Volgens het Amsterdams Historisch Museum is het hieronder afgebeelde schilderij ook van Schoemaker Doyer. Met een laatste armgebaar en een hemelwaarts gerichte blik wordt Van Speyk gadegeslagen door angstige Hollanders en Belgen, terwijl hij zijn sigaar in het kruitvat steekt.

Jacobus Schoemaker Doyer - J.C.J. van Speijk steekt een brandende sigaar in het kruitvat
Jacobus Schoemaker Doyer - J.C.J. van Speijk steekt een brandende sigaar in het kruitvat

En als uitsmijter "De zelfopoffering van Jan van Speyk" door Dominicus Dubois uit ca. 1831.